راهنمای انجام اسپیرومتری
اسپیرومتری:
اسپیرومتری روشی است که به صورت پاراکلینیکال جهت کشف نارسایی های ریوی استفاده می شود. امروزه اسپیرومتری مهمترین، در دسترس ترین و کم هزینه ترین آزمون جهت بررسی عملکرد ریه است.
اهداف اسپیرومتری :
۱) ارزیابی فعالیت پایه ریه ( افرادی که قرار است در مشاغلی شروع به کار کنند که با مواد آسیب رساننده به ریه سر و کار خواهند داشت، بهتر است قبل از استخدام و شروع به کار مطالعه اسپیرومتری به صورت پایه انجام شود.)
۲) به عنوان تست غربال گری و تشخیص زودرس بیماریهای ریه که فاقد علائم بارز می باشند.
۳) پیگیری برخی از بیماریها و پاسخ آنها به درمان.
۴)در بررسی بیماران مبتلا به سرفه مزمن، تنگی نفس یا رادیوگرافی غیر طبیعی از قفسه سینه.
۵) ارزیابی کلی شدت بیماریهای انسدادی و تحدیدی ریه.
۶) بررسی پاسخ بیمار به داروهای گشاد کننده برونش.
۷) پیش بینی ریسک اعمال جراحی.
۸) تعیین ناتوانی تنفسی در بیماریهای شغلی.
۹) ارزیابی ریسک اعمال جراحی.
آمادگی برای انجام تست اسپیرومتری :
از سه ساعت قبل از انجام اسپیرومتری فرد نباید غذای زیادی مصرف کند.
افرادی که مورد تست قرار می گیرند باید هوشیار بوده و قادر به همکاری باشند.
فرد باید لباس راحت به تن داشته باشد، چنانچه لباس چسبان باشد منجر به محدودیت در حرکت قفسه سینه می گردد، لازم است لباس چسبان در آورده شود.
بزرگسالان در وضعیت نشسته یا ایستاده و در عین حال راحت قرار گیرند.
چند ساعت قبل از انجام تست از دارو های استنشاقی استفاده نشود.
بیمار برای انجام تست اسپیرومتری توسط پزشک منع نشده باشد. (در مواردی مانند جراحی قفسه سینه، جراحی چشم یا گوش، سکته قلبی یا آنژین قلبی ناپایدار، شواهد دیسترس تنفسی، سکته مغزی اخیر، فشار خون بالا و …)
قد و وزن باید اندازه گیری شود، در رابطه با سن، نژاد و سیگاری بودن سئوال شود و اطلاعات در دستگاه ثبت گردد.
بیماری هایی مانند سل می تواند باعث آلودگی دستگاه اسپیرومتری گردد و این افراد قبل از استفاده از دستگاه باید پزشک خود را مطلع سازند.
بیمار به حالت صاف نشسته، دسته اسپیرومتر را با دو دست گرفته و گیره بینی را وصل کند. ( دقت کنید که در طول انجام تست بیمار خم نشود و حالت صاف خود را حفظ کن).
پارامترهای مهم :
تست های اسپیرومتری:
تست: SVC
بیمار سه بار به صورت نرمال تنفس میکند، سپس به طور کامل عمل دم را انجام داده به طوریکه شش ها کاملا پر شود و پس از آن هوا را به طور کامل تخلیه میکند.
تست FVC :
فرد باید کاملاً صاف نشسته و کف پاها کاملاً با زمین در تماس باشد. سر وگردن فرد نباید به سمت جلو خم و یا خیلى به سمت عقب باشد. حالت ایستاده براى خانمهاى باردار، افراد چاق و کودکان مناسب تر است. در طى انجام مانور نشسته یا ایستاده فرد نباید به طرف جلو خم شود.
گیره بینی را وصل کنید. دلیل استفاده از گیره بینى، ممانعت از خروج هوا از بینى در طى بازدم قوى مى باشد. درصورت عدم استفاده از گیره بینى در بعضى افراد، مقدارى هوا در طى مانور بازدمى از راه بینى خارج شده و وارد دستگاه نمى شود و در نتیجه ممکن است بر روى نتایج تاثیر منفى بر جاى گذارد.
از فرد بخواهید تا قطعه دهانى را در داخل دهان و کاملا روى زبان قرار داده و لبها را محکم بدور آن احاطه نماید. احاطه شدن ناکامل لب ها باعث نشت مقدارى از هوا به خارج و کاهش مقادیر پارامترهاى اسپیرومترى به صورت کاذب مى شود.
بیمار چند بار به طور نرمال نفس میکشد، سپس در عمل دم شش ها را کامل به اندازه ظرفیت شش ها (بیشترین مقدار) پر کرده و پس از آن بدون مکث به سرعت هوا را تخلیه می کند تا جایى که امکان دارد ادامه می دهد و دوباره به سرعت عمل دم را انجام می دهد.
فرد را در حین انجام بازدم تشویق به ادامه بازدم کنید و حتماً خود فرد و نمودار را حین انجام بازدم بررسى کنید تا مطمئن شوید بازدم خوبى انجام شده است.
معیارهاى پذیرش مانور FVC :
توجه کنید:
۱- مدت زمان بازدم برای کودکان حداقل ۳ ثانیه و برای بزرگسالان ۶ ثانیه (خط سبز در منحنی زمان-حجم) می باشد. متناظر با این حالت، منحنی بازدم به محور افقی ۰ خواهد رسید.
۲- در نمودار بازدم، نمودار ابتدای بازدم باید حتی الامکان قائم باشد.
تکرارپذیری:
تکرارپذیری FVC :
پس از انجام چند تست اسپیرومتری، قبل از پرینت نتایج، پارامترهای اندازه گیری شده از FVC را مشاهده کنید. دو پارامتر بهتر که بزرگ ترین مقادیر را دارند را باهم مقایسه می کنیم. اگر اختلاف آنها کمتر از ۲۰۰ml باشد، تست قابل قبول است و می توانید از نتیجه پرینت بگیرید. در غیر اینصورت، تا زمانی که این اختلاف به زیر ۲۰۰ mlبرسد، تست گرفتن از بیمار را ادامه می دهیم.
تکرارپذیری FEV1 :
دو پارامتر بهتر که بزرگ ترین مقادیر را دارند را باهم مقایسه می کنیم. اگر اختلاف آنها کمتر از۱۰۰ ml باشد، تست قابل قبول است و می توانید از نتیجه پرینت بگیرید. در غیر اینصورت، تا زمانی که این اختلاف به زیر ۱۰۰ml برسد، تست گرفتن از بیمار را ادامه دهید.
بعنوان مثال، در شکل زیر ستونهای شماره ۱ و ۲ معیارهای تکرارپذیری را دارند و در نتیجه ستون ۱ به عنوان نتیجه قابل قابل قبول می باشد.
شکل زیر نیز نمونه ای از تستهایی است که معیار تکرار پذیری در آن رعایت نشده است:
تست MVV:
به حداکثر تنفس ارادی به صورت سریع و عمیق در یک زمان مشخص اطلاق می شود. گاهاً به این وضعیت حداکثر ظرفیت تنفسی (MBC) گفته می شود. زمان انجام این تست بیش از ۱۲ ثانیه و کمتر از ۱۵ ثانیه بوده و به صورت لیتر بر دقیقه گزارش می شود.
تست : MV
در مد MV بیمار ۶۰ ثانیه به صورت نرمال نفس میکشد.
الگوهای تهویه ای ریوی قابل تشخیص:
الگوهای اصلی عملکرد تهویه ای که توسط اسپیرومتری بدست می آیند به شرح زیر می باشند:
الگوی انسدادی (Obstructive Pattern) :
مشخص ترین ویژگی در الگوی انسدادی کاهش در سرعتهای جریان بازدمی است. در بیماریهای انسدادی FEV1 و نسبت درصدی FVC / FEV1 کاهش می یابد. در این بیماریها همچنین مقدار FEF 25% – ۷۵% کاسته می شود.
الگوی محدود کننده (Restrictive Pattern) :
ویژگی بارز الگوی تحدیدی، کاهش در حجم های ریه به خصوص FVC است، ولی به علت کاهش کمپلیانس ریه و افزایش خاصیت ارتجاعی، میزان سرعت جریان، طبیعی و یا حتی ممکن است بیش از مقدار طبیعی باشد. از این رو نسبت درصدFVC / FEV1 طبیعی و یا بیشتر از حد طبیعی است. در بیماری تحدیدی مقادیر حجم باقی مانده (RV) وTLC نیز کمتر از مقدار مورد نظر است.
الگوی مختلط (Mixed Pattern) :
در مواردی ممکن است یک بیماری الگوی تحدید و انسدادی تواماً ایجاد نماید. مثلاً در کارگر مبتلا به آزبستور الگوی اسپیروگرام تحدیدی است، حال اگر کارگر مبتلا، سیگاری هم باشد راههای هوایی نیز مبتلا بوده و الگوی حاصله یک نمای مختلط است. در این مورد تمام حجمها کاهش می یابد.
نحوه تفسیر نتایج اسپیرومتری:
ارزیابی نتایج اسپیرومتری بر حسب ترکیب مقادیر %SVC و FEV1/FVC تعیین میگردد. مقادیر تعریف شده LLN (حد پایین نرمال)، برای %SVC برابر ۸۰% و برای FEV1/FVC برابر ۷۰% میباشد. به عبارت دیگر، مقادیر کوچکتر از این حد، نشان دهنده بیماری میباشد. برای مثال، در شکل بالا، دایره رنگی در ربع Obstructive واقع شده است که نشان دهنده وجود بیماری COPD از نوع Obstructive (انسدادی) در بیمار میباشد. در این ناحیه مقدار FEV1/FVC کوچکتر از ۷۰% است. به این معنی که بیمار در ثانیه اول بازدم، کمتر از ۷۰% حجم ریه را توانسته تخلیه کند که نرمال نیست. در جدول زیر انواع COPD را با استفاده از مقادیر %SVC و FEV1/FVC طبقه بندی شده است:
تست: B.D (Bronchodilator
تستB.D. زمانی انجام می شود که در اسپیرومتری اولیه علائمی از انسداد مجاری تنفسی مشاهده می شود. این تست معمولا در مد FVC انجام می شود. در این تست ابتدا تست FVC از بیمار گرفته می شود سپس بیمار از اسپری استفاده می کند و پس از گذشت ۱۰ الی ۱۵ دقیقه مجددا تست FVC گرفته می شود. در آخر، نتایج قبل و بعد از B.D برای بررسی تاثیرگذاری استفاده از اسپری باهم مقایسه می گردند.
